Tìm hiểu về “Tội đào ngũ” BLHS năm 2015

Tội đào ngũ theo BLHS năm 2015, đã được sửa đổi, bổ sung theo hướng cụ thể hóa hơn về tính chất, mức độ của hành vi phải chịu trách nhiệm hình sự, đồng thời điều chỉnh mức hình phạt ở từng khoản của điều luật theo hướng giảm nhẹ so với BLHS năm 1999 về cùng tội danh.

Tội đào ngũ được quy định tại Điều 402, Chương XXV Các tội tội phạm xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân và trách nhiệm của người phối thuộc với quân đội trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu của BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (sau đây gọi là BLHS năm 2015).

so với Tội đào ngũ quy định tại Điều 325 BLHS năm 1999 thì BLHS năm 2015 đã sửa đổi dấu hiệu của các yếu tố cấu thành tội phạm đào ngũ và chế tài hình phạt khởi điểm tại khung cơ bản (khoản 1); đồng thời sửa đổi, bổ sung mức hình phạt và các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 2 và khoản 3 Điều 402.

Về cấu thành tội phạm cơ bản quy định tại khoản 1 Điều 402 BLHS năm 2015 đã thay đổi cách sắp xếp dấu hiệu của các yếu tố cấu thành tội phạm, theo đó dấu hiệu rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự “trong thời chiến” được đặt trước các dấu hiệu “đã bị xử lý kỷ luật mà còn vi phạm” hoặc “gây hậu quả nghiêm trọng”; mức hình phạt khởi điểm Bộ luật giữ nguyên hình phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm và hình phạt tù từ 06 tháng nhưng chỉ đến 03 năm (mức hình phạt cao nhất của khoản 1), thay vì từ 06 tháng đến 05 năm như quy định tại khoản 1 Điều 325 BLHS năm 1999.

Về các khung tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 2 và khoản 3 của Điều 402 cũng được BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung chi tiết hơn so với BLHS năm 1999, cụ thể:

Khoản 2, ngoài các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự định khung như quy định tại khoản 2 Điều 325 BLHS năm 1999, thì điểm c khoản 2 Điều 402 BLHS năm 2015 có sửa đổi rõ hơn, đó là “mang theo, vứt bỏ vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự hoặc tài liệu bí mật quân sự” thay vì quy định là “mang theo, vứt bỏ vũ khí, phương tiện kỹ thuật quân sự hoặc tài liệu quan trọng”; sửa mức hình phạt tù theo hướng giảm xuống còn từ 02 năm đến 07 năm (BLHS năm 1999 là từ 03 năm đến 08 năm).

Khoản 3, bổ sung cụ thể 05 tình tiết tăng nặng định khung như: Trong chiến đấu; trong khu vực có chiến sự; trong khi thực hiện nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn; trong tình trạng khẩn cấp và gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, thay vì quy định chung chung như: Phạm tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù… (BLHS năm 1999). Sửa mức hình phạt tù theo hướng giảm xuống còn từ 05 năm đến 12 năm (BLHS năm 1999 là từ 07 năm đến 12 năm).

Các dấu hiệu pháp lý của tội đào ngũ

Khách thể: Tội đào ngũ trực tiếp xâm phạm chế độ nghĩa vụ quân sự của hạ sỹ quan, binh sỹ, chế độ của phục vụ của quân nhân tại ngũ là sỹ quan, quân nhân chuyên nghiệp trong Quân đội; làm giảm sức chiến đấu của Quân đội; ảnh hưởng trực tiếp đến việc hoàn thành nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị trong Quân đội.

Mặt khách quan: Mặt khách quan của Tội đào ngũ được thể hiện ở hành vi rời bỏ đơn vị không có ý định trở lại nhằm trốn tránh nghĩa vụ. Đào ngũ có thể được thực hiện bằng việc quân nhân tự ý rời bỏ đơn vị một cách trái phép (hành động) hoặc không có mặt tại đơn vị một cách trái phép để nhận nhiệm vụ (không hành động). Tự ý rời bỏ đơn vị một cách trái phép là tự ý đi khỏi đơn vị, nơi công tác, hoặc nơi điều trị, điều dưỡng không được phép của người chỉ huy có thẩm quyền. Không có mặt tại đơn vị một cách trái phép là trường hợp không đến đơn vị, nơi công tác, nơi điều trị, nơi điều dưỡng… với mục đích trốn tránh nghĩa vụ quân sự(1). Hành vi rời bỏ đơn vị nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội đào ngũ khi có một trong các yếu tố sau:

+ Rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự trong thời chiến. Phạm tội trong thời chiến là phạm tội trong khoảng thời gian đang có chiến tranh ở nước ta. Tình trạng chiến tranh do Chủ tịch nước công bố theo quyết định của Quốc hội hay Uỷ ban Thường vụ Quốc hội (2).

+ Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự mà còn vi phạm. Trường hợp bị coi coi là đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà con vi phạm, cụ thể như sau:

Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi đào ngũ theo quy định của Điều lệnh quản lý bộ đội về hành vi đào ngũ và chưa hết thời hạn để được coi là chưa xử lý. Người vi phạm bị xử lý kỷ luật, thì sau 06 tháng đối với hình thức kỷ luật khiển trách, sau 12 tháng đối với hình thức kỷ luật từ cảnh cáo trở lên, kể từ ngày quyết định kỷ luật có hiệu lực, nếu không vi phạm thì quyết định kỷ luật đương nhiên chấm dứt hiệu lực (3) Hình thức xử lý kỷ luật hành vi đào ngũ của quân nhân được căn cứ vào Luật sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam

; Luật quân nhân chuyên nghiệp, công nhân và viên chức quốc phòng; Luật nghĩa vụ quân sự (4). Trình tự, thủ tục xử lý kỷ luật đối với hành vi đào ngũ căn cứ Thông tư số 192/2016/TT-BQP ngày 26/11/2016 của Bộ Quốc phòng quy định việc áp dụng các hình thức kỷ luật, trình tự, thủ tục, thời hiệu, thời hạn và thẩm quyền xử lý kỷ luật trong Bộ Quốc phòng (sau đây viết gọn là Thông tư số 192/2016/TT-BQP) .

Đã bị xử lý hành chính bằng một trong các hình thức quy định tại Nghị định 120/2013/NĐ-CP ngày 09/10/2013 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quốc phòng, cơ yếu (5), chưa bị cắt quân số và chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử phạt hành chính. Nếu quân nhân đào ngũ đã bị xử phạt hành chính và buộc trở lại đơn vị nhưng cố tình không trở lại đơn vị thì có thể bị xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự về tội đào ngũ.

+ Hành vi rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự gây hậu quả nghiêm trọng như: Hậu quả phải do hành vi phạm tội gây ra, tức là phải có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi phạm tội và hậu quả xảy ra. Hậu quả đó có thể là hậu quả vật chất (như thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, về tài sản, về vũ khí, phương tiện kỹ thuật quân sự) hoặc phi vật chất như gây ảnh hưởng xấu đến việc thực hiện đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về an ninh quốc phòng; ảnh hưởng đến khả năng và tình trạng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội; ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ của đơn vị; ảnh hưởng đến quan hệ đoàn kết trong nội bộ Quân đội; mối quan hệ quân dân v.v. Để xác định thế nào là phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng phải xem xét đánh giá một cách tổng hợp, toàn diện các loại hậu quả do hành vi phạm tội gây ra gồm thiệt hại về tài sản, thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ, thiệt hại về vũ khí, trang bị và thiệt hại phi vật chất (6).Trường hợp quân nhân rời bỏ đơn vị nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự và trong thời gian trốn tránh, rời bỏ đơn vị đó mà phạm tội khác thì không bị coi là gây hậu quả nghiêm trọng do hành vi đào ngũ gây ra và không bị truy cứu về đào ngũ mà bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm đã thực hiện. Ngoài dấu hiệu hành vi rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự gây hậu quả nghiêm trọng ra, thì hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành của tội phạm này. Tội phạm được coi là hoàn thành từ thời điểm quân nhân rời bỏ đơn vị hoặc từ lúc phải có mặt ở đơn vị đúng hạn mà không có mặt nhằm trốn tránh nghĩa vụ quân sự và hành vi thuộc một trong các dấu hiệu khách quan nêu trên.

Chủ thể: Chủ thể của tội phạm đào ngũ là quân nhân tại ngũ (sỹ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sỹ quan và binh sỹ) (7) đang trong thời gian phục vụ Quân đội.

Mặt chủ quan: Tội phạm được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp, tức là họ nhận thức rõ hành vi đào ngũ của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi do mình thực hiện nhưng mong muốn hậu quả xảy ra. Người cố ý đào ngũ rõ ràng thấy trước được hậu quả do hành vi của mình gây ra đó là Quân đội mất đi sự phục vụ của họ thông qua chức trách, nhiệm vụ được giao, nhưng vẫn mong muốn thực hiện. Đối với tội đào ngũ, mục đích trốn tránh nghĩa vụ phục vụ trong quân đội là yếu tố bắt buộc trong cấu thành của tội phạm đào ngũ.

Điều 402 BLHS năm 2015 quy định ba khung hình phạt tại các khoản 1, 2 và 3, cụ thể:

– Khoản 1: Quy định hình phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Đây là chế tài tại khung cơ bản của điều luật, được áp dụng đối với người phạm tội không có tình tiết tăng nặng định khung.

– Khoản 2: Quy định hình phạt tù từ 02 năm đến 07 năm, được áp dụng đối với người phạm tội trong trường hợp có một trong các tình tiết tăng nặng định khung như: Là sỹ quan hoặc chỉ huy; lôi kéo người khác phạm tội; mang theo, vứt bỏ vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự hoặc tài liệu bí mật quân sự; gây hậu quả rất nghiêm trọng (8).

– Khoản 3: Quy định hình phạt tù từ 05 năm đến 12 năm, được áp dụng đối với người phạm tội có một trong các tình tiết tăng nặng định khung như: Trong chiến đấu; trong khu vực có chiến sự; trong khi thực hiện nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn; trong tình trạng khấn cấp; gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng (9). Phạm tội trong chiến đấu là phạm tội trong thời gian người phạm tội đang trực tiếp chiến đấu hoặc trực tiếp phục vụ chiến đấu; Phạm tội trong khu vực có chiến sự là phạm tội trong khu vực đang có các hoạt động tác chiến quân sự giữa ta và địch (10).

Tiêu Dao